قدمت اختصار‏سازی در زبان فارسی

در این پژوهش، صمن بیان اهمیت اختصار‏سازی و ویژگی‏های آن در زبان فارسی، با ذکر نمونه هایی از خط میخی فارسی باستان و خط پهلوی، قدمت این فرایند واژه سازی را در زبان‏های ایرانی نشان داده‏ایم و با معرفی دو اصل اقتصاد و کم کوشی و رابطۀ آنها با زبان، و نیز بیان دیدگاه زیف (1949) و مارتینه (1962)، این فرایند را توجیه‏پذیر دانسته‏ایم. اصل اقتصاد نقش بسیار مهم و تعدیل کننده ای در زبان دارد؛ به طوری که هر‏گونه تغییر غیر‏اقتصادی که در صرف انرژی و تلاش، هزینۀ زیادی را بر نظام تحمیل کند و مانع فهم باشد، به‏طور خودکار حذف و یا از آن اجتناب می‏شود. طبیعت اقتصاد، معیاری برای تنظیم تمامی جنبه های رفتار بشری است و اصل کم کوشی آن را کنترل می کند. در یک فرایند پویا مثل تغییر زبانی، کلمه‏ها پیوسته در‏حال کوتاه شدن، پس و‏پیش شدن، حذف شدن، قرض‏گیری و دگرگونی معنایی هستند. این رخ‏داد در تمامی زبان‏ها طبیعی است و زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این مقاله، با ذکر نمونه هایی از اختصار‏ات حک‏شده بر سکه های ایران باستان و اختصار‏ات هُزوارشی نشان می دهیم که جدّ زبان امروزی ما از این فرایند واژه سازی به‏خوبی بهره می گرفته است.